Dünya Kupası’nda yarı finale kalan ilk Afrika ülkesi olan Fas, bu akşam son dünya şampiyonu Fransa ile karşılaşıyor.
Atlas Lions’ın yarı finale giden yolu sevinç ve sürprizlerle doluydu.
23 Kasım’daki ilk maçında Fas, daha sonra Brezilya’yı eleyecek olan yarı finalist Hırvatistan ile golsüz berabere kaldı ve ligdeki son iki maçını Belçika ve Kanada’ya karşı ikişer golle kazandı.
Turnuvanın favorilerinden İspanya’yı son 16’da penaltılarda 3-0, çeyrek finalde Portekiz’i 1-0 mağlup eden Fas’ın galibiyetleri yurt içi ve yurt dışında birçok şehirde coşkuyla kutlandı. .
Fas daha önce resmi maçlarda sadece beş kez Fransa ile karşı karşıya geldi. İki takım arasında 2007 yılında oynanan son maç berabere bitmişti.
‘Koloniye giden uzun ve kanlı yol’
Fas’ın Fransa ve Batı Avrupa ile ilişkileri 19. yüzyıla, ülkedeki saraya yakın seçkin şahsiyetlerin Avrupa’ya yaptıkları seyahatlere kadar uzanıyor.
Ancak bu dönemde toplumun küçük bir bölümü Fransız dili ve kültürüyle iç içe olmaya başlarken, çoğu Avrupa hakkında hiçbir şey bilmiyor ve bu kültürden uzaktı.
BBC TürkçeFas yönetiminin röportaj yaptığı California Üniversitesi’nde (UC Davis) Ortadoğu Tarihi Profesörü Susan Gilson Miller, 19. yüzyılın sonlarında gerçek ordudan başlayarak ülkeyi Avrupa çizgisinde modernize etmeye çalıştı, ancak başaramadı. “deneyimsizliği” nedeniyle ilerlemektedir.
Ardından bu çabaları gören ve komşu ülke Cezayir’de 1830’dan beri sömürgesini sürdüren Fransa, Fas’ı kontrolü altına almak için yaklaşık 20 yıl süren şiddetli bir işgale girişti.
1912 Fes Antlaşması’nın imzalanmasıyla Fas, 1956’da bağımsızlığını ilan edene kadar bir Fransız himayesi, yani bir koloni haline geldi.
Ancak Fas cephesindeki direniş 1930’lara kadar sürdü ve esas olarak yerli Berberiler tarafından yönetildi.
Kuzey Afrika ve özellikle Fas’ın sömürge ve sömürge sonrası tarihini inceleyen Miller’ın sözleriyle, “Koloniye giden yol uzun ve kanlıydı, bir gecede olmadı ve kesinlikle Fas tarafında istenmedi. Berberiler Fransızlara karşı çok savaştılar, direnişin merkezindeydiler ve ancak 20 yıl sonra yenildiler. Bu şiddetli ve acımasız dönemin hatırası, Fas’ın hafızasında hâlâ yer ediyor.”
Fas’ta, başta üst sınıflar olmak üzere toplumun birçok kesiminde Fransa’nın etkisi bazen çok yakından hissedildi.
Ülkede Fransız eğitim sistemi uygulanmış, Fransızca öğretilmiş ve çeşitli kültürel alışkanlıklar topluma sızmıştır.
Ülkenin yönetimi tamamen Fransız kontrolündeydi, Fas Sultanı Fransız yönetimi tarafından yönetiliyordu ve Miller’e göre “Faslılar kendi ülkelerinde ikinci sınıf vatandaş konumundaydı.”
İkinci Dünya Savaşı’ndan kısa bir süre sonra, ülkede Fransız egemenliğine karşı huzursuzluk yeniden su yüzüne çıktı ve takip eden yıllarda yüzlerce kişinin ölümüyle sonuçlanan çatışmalar patlak verdi.
Fas, 1956’da Fransa’dan bağımsızlığını ilan etti.
1956 sonrası ve günümüz siyasi ilişkileri
Bağımsızlıktan sonra iki ülke arasında gelişen ilgi, uzun yıllar Fransa’nın en büyük ticaret ortaklarından biri oldu ve Fas’tan yüzbinlerce insan çalışmak için Fransa’ya göç etti.
Ancak son yıllarda iki ülke arasında çeşitli gerilimler yaşanmaya başlandı.
Öncelikle Fas, Cezayir ile toprak ihtilafları yaşadığı Batı Sahra bölgesine özerklik teklifinde Fransa’yı pozisyonunu netleştirmeye defalarca çağırdı, ancak Fransa’dan beklediği yanıtı alamadı.
Uzmanlara göre Fransa’nın Cezayir ile değerli siyasi ve ticari bağlarını sürdürmesi ve özellikle doğal gaz arzı buna neden olan faktörlerden biri.
Öte yandan Fransa, ülkede sistematik olmayan göçmenlerin dönüşü konusunda herhangi bir iş birliği olmadığı gerekçesiyle Faslı, Cezayirli ve Tunuslulara verdiği Schengen vizesi sayısını 2021’de yaklaşık yüzde 50 oranında azaltacağını açıkladı.
BBC TürkçeOklahoma City Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Mohamed Daadaoui ‘ye verdiği demeçte.
“Fransa, Cezayir ile ilişkilerini baltalamak istemiyor ama bu nedenle Fas ile ilişkilerini tehlikeye atıyor. Afrika’da da yatırım yapan, Çin ve ABD ile müzakereler yürüten Fas, artık Fransa ile olan ekonomik ilişkisine bağımlı değil. Bu gelişmeler, eski kolonisinin ekonomik etki alanına girmesini bekleyen Fransa’da tereddüt yaratıyor.”
‘Fransız kültürüne aşinalık ve kızgınlık’
Fas ve Fransa’nın ortasında siyasetin yanı sıra kültürel gerilimler de canlıdır.
Fas’ta bağımsızlığın hemen ardından toplumun çift dilli olduğu bir dönem yaşanmış ancak uzmanlara göre 1960’larda King önderliğinde başlayan bir “Araplaştırma” süreciyle Fransız dili ve kültürü “sistematik olarak” ortadan kaldırılmaya çalışılmıştı. Hassan II ve günümüze kadar devam ediyor.
California Üniversitesi’nden Miller, Fransız mirasının Fas’taki günlük yaşamda oldukça güçlü olduğunu ve ülkede hala bir iki kültürlülüğün olduğunu söylüyor.
“Fransız kültüründe hem aşinalık hem de küskünlük var. Fransızca, Fas’ta ikinci bir dil ve başarılı olmak hala önemli, Faslılar öğle yemeğinde baget yiyor, Fransız kültürü her yerde.”
Miller, kendi ülkelerinde yaşayan Faslıların yanı sıra Fransa’ya giden Faslıların da kültürel kimlik konusunda sıkıntı yaşadıklarını anlatıyor:
“Fransız değil, Müslüman ve Faslı olduklarını çok iyi biliyorlar. Çoğu zaman kendi bedenlerinde rahat hissetmedikleri için Fransa’ya gitmeleri zordur. Halka açık yerlerde kendilerini Müslüman olarak tanıtmak istiyorlar, başörtüsü takmak istiyorlar ama bunlar Fransa’da kabul edilmiyor.”
Tunuslular, Cezayirliler, Batı Afrikalılar ve Araplar Fas’ı destekliyor
Birçok ülkenin cumhurbaşkanı, Fas’ın başarısını kutlamak için son günlerde Kral 6. Muhammed’i aradı.
Katarlı Komutan Pir Tamim bin Hamed es-Sani bile Fas’taki tüm maçlara katılarak tezahürat yaptı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Fas halkını ve hükümetini tebrik etti.
Faslı Teknik Menajer Walid Regragui, İspanya maçı öncesi yaptığı açıklamada, “Başta bize sadece Faslılar destek verdi, şimdi onlara Afrikalılar ve Araplar katıldı.”
Fas taraftarlarının sayısı artıyor.
Dünya Kupası’nı takip etmek için Katar’a gidenler, Fransa ile oynanacak maçı dört gözle bekliyor.
“Bu bir derbi maçı gibi. Fas milli takımında 2-3 Fransız asıllı oyuncu var. Fransa yerine Fas için oynamayı seçtiler. Sanki aynı bölgeden iki takım oynuyor ve takımlar birbirini tanıyor,” diyor Daadaoui.
“Bu aynı zamanda sadece bir futbol maçı değil ve Fas’ın 17. ve 18. yüzyıllarda sömürge geçmişi olan Portekiz ve İspanya’ya karşı kazandığı zaferlerin ardından oynanıyor. Bu Fas için; Portekiz, İspanya ve şimdi de en büyük sömürge gücü olan Fransa ile hesaplaşmaya doğru ilerleme fikri.”
“Futbol milli bir tutkudur”
Uzun yıllar Fas’ta yaşayan ve çalışan Miller, futbolun “milli bir tutku” olduğunu ve toplumdaki her çocuğun futbol oynadığını söylüyor:
“Evim Rabad’ın kenarında, okyanus kıyısındaydı ve her gün okuldan sonra ve hafta sonları tek duyabildiğimiz Arapça ‘kira’ top sesleriydi. Özel futbol sahaları yoktu, herkes kumsalda durmadan oynuyordu ve kafeler futbol izleyen insanlarla doluydu. Bu maçın çok büyük bir sembolik anlamı var, ezilenlerin sömürgeciliği alt etme gücünü temsil ediyor.”
